زیست شناسی گیاهی گرده افشانی
گرده افشانی (Pollinisation) به انتقال دانه ی گرده به روی کلاله مادگی می گویند. با آن که اکثر نهاندانگان دارای گل های هرمافرودیت هستند، ولی به دلایلی این اتفاق در آن ها به طور غیر مستقیم انجام می شود، از آنجا که در بسیاری از گیاهان هرمافرودیت، کلاله ی یک گل، دانه ی گرده ی گل دیگر را بهتر دریافت می کند. در حالت کلی و در شرایط طبیعی این عمل به صورت غیر مستقیم نه تنها در بازدانگان که گل های تک جنسی دارند امری الزامی است، بلکه در بیشتر نهاندانگان که گل های هرمافرودیت دارند نیز امری عادی و معمولی است. در ادامه برای شناخت انواع روش هایگرده افشانی با ما همراه باشید.
انواع گرده افشانی
1. مستقیم
اگر گرده ی یک گل روی کلاله ی همان گل بنشیند گرده افشانی را مستقیم یا خود گشنی یا اتوگامی (Autogamine) می گویند.
2. غیر مستقیم
اگر دانه ی گرده ی یک گل روی کلاله ی گل دیگر بنشیند، گرده افشانی را غیر مستقیم دگرگشنی یا هتروگامی (Heterogamine) می گویند.
انواع هتروگامی
الف. لقاح مجاورتی یا ژیتونوگامی (Geitonogamine)
که در آن لقاح بین گل های مختلف یک بوته صورت می گیرد و در واقع اختلاف چندانی با اتوگامی ندارد.
ب. گزنوگامی (Xenogamine)
به گرده افشانی بین گل های پایه های مختلف یک گونه گفته می شود.
ج. دورگ گیری یا هیبریداسیون (Hybridation)
حالتی است که در آن لقاح بین نژاد ها و واریته های مختلف یک گونه، یا گونه های مختلف یک جنس یا به ندرت بین گونه های جنس های نزدیک به هم صورت می گیرد. نتیجه ی حاصل از این نوع لقاح را دو رگ یا هیبرید (Hybride) می نامند. دو رگ ها با والدین خود ممکن است ظاهرا اختلافاتی داشته باشند.
علل و عواملی که سبب نوع مستقیم می شود
1. هم زمانی این عمل با آمادگی کلاله برای پذیرش دانه های گرده
2. مواردی که اتوگامی (Autogamine) گل، امری اجباری و الزامی است. مثلا در بعضی از گیاهان،گل تا قبل از عمل لقاح ناشکفته و بسته باقی می ماند. بنابراین لقاح مستقیم در چنین گل هایی تنها راه باروری گیاه است. بنابراین لقاح مستقیم در چنین گل هایی تنها راه باروری گیاه است.در برخی گیاهان، گرده افشانی مستقیم امکان پذیر است، ولی الزامی نیست. مثلا در عده ای از گیاهان یکساله و علفی تیره ی نخود که گل های پروانه آسا دارند، این اتفاق اغلب مستقیم می باشد.
