فهرست بندی مطالب
بذر چیست؟
در این مقاله شرکت هنر طبیعت سگال به توضیح در رابطه انواع بذر، خفتگی و شرایط رویش بذر خواهد پرداخت. بذر یک گیاه، رویانی است که در یک پوشش خارجی محافظ، محصور شده است. از لحاظ علمی و بیولوژیکی، بذر، تخمک رسیده و باروری می باشد که توانایی رشد و تبدیل شدن به گیاه را خواهد داشت. اما در زمینه ی کشاورزی آن را طور دیگری تعریف می کنند. بذر از این منظر یک میوه ی خشک و ناشکوفا می باشد که دارای تعداد تخمک های متفاوت می باشد.
انواع بذر از لحاظ تخمک:
– یک تخمک: مانند غلات
– دو تخمک: مانند هویج و طوق
– چند تخمک (پلی ژرم): مانند چغندر قند
بذرها دارای تنوع بسیاری از لحاظ رنگ، شکل، اندازه و خصوصیات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی هستند.
اجزاء بذر
در زیر به اجزاء بذر اشاره خواهد شد که برای حیات آن ضروری می باشند.
- پوسته این بخش محافظ قسمت های داخلی بذرمانند جنین از عوامل نامساعد محیطی می باشد. پوسته یا تستا همچنین در فرآیند آب گیری بذر در زمان جوانه زنی نقش موثری خواهد داشت.
- جنین این قسمت شامل محور جنینی، هیپوکوتیل و یک یا دو عدد لپه است.
- آنزیم ها و هورمون ها آنزیم ها در مرحله جوانه زنی به ساخت بافت جدید کمک می کنند. نقش هورمون ها در این فرآیند تحریک تولید آنزیم ها می باشد. همچنین آنزیم ها با ایجاد حالت سکون یا استراحت در بذرهای خشک بقای گیاه را تضمین خواهند نمود.
- مواد ذخیره ای این بخش وظیفه ی تامین مواد غذایی مورد نیاز جنین را دارد. زیرا تا زمان تبدیل آن به یک گیاه کامل که بتواند عمل فتوسنتز انجام دهد، توانایی تامین مواد مورد نیاز خود را ندارد. این مواد ذخیره ای شامل کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و سایر ترکیبات هستند که مقدار آنها در بذرهای گیاهان مختلف با یکدیگر متفاوت است. کربوهیدرات ماده ی ذخیره ای اصلی در بذور بسیاری از گیاهان زراعی نظیر غلات هستند. کربوهیدرات های ذخیره ای شامل نشاسته، همی سلولز، لیزاب ، پنتوزان‌ها، پکتین‌ها، و سایر کربوهیدرات‌ها می‌باشد.
طول عمر بذر
با توجه به طول عمر طبیعی و ژنتیکی بذر و همچنین شرایط نگهداری آنها یا بالا بودن کیفیت ، زمان زندگی بذرها با یکدیگر متفاوت است. می توان با فراهم نمودن شرایط نگهداری در سطح کیفی بالا طول عمر را افزایش داد اما بعد از گذراندن طول عمر ژنتیکی نمی توان انتظار بالایی از لحاظ کیفیتی از آن داشت.از لحاظ طول عمر به سه دسته ی زیر تقسیم بندی می شوند: ( بذر چیست )
- کوتاه عمر بذر گیاهانی چون درختان مناطق معتدل، که به طور معمول بذر ه در بهار می رسد از این دسته به شمار می روند. درختانی نظیر سپیدار و بید از این نوع به حساب می آیند. بذراین نوع گیاهان از چند روز تا حداکثر یک سال زنده خواهند ماند. در طبیعت، این نوع از گیاهان پس از رسیدن و ریزش به زیر درخت، فوراً در خاک جوانه می‌زنند و نیازی به گذران فصل های پاییز و زمستان نخواهد بود. بذر بیشتر گیاهان گرمسیری، نیمه گرمسیری و آنهایی که لپه های بزرگی دارند نیز در این دسته قرار می گیرند. گیاهانی نظیر قهوه، ازگیل ژاپنی، بادام و فندق. هر چه بیشتر از طول عمر آن بگذرد درصد جوانه زنی و کیفیت آن کاهش می یابد.
- بذرهای با عمر متوسط این بذور در حدود 2 الی 5 سال عمر خواهند کرد؛ که در شرایط نگهداری ایده آل این عدد به 15 سال نیز خواهد رسید. اغلب درختان سوزنی برگ، گل ها، سبزی ها و غلات با طول عمر متوسط می باشند.
- بلند عمر طول عمر احداقل 15 الی 20 سال می باشند. این طول عمر خود را مدیون پوسته ی سخت خود می باشند. علف های هرز جزو این دسته قرار می گیرند
انواع خواب بذر
برخی اوقات با وجود فراهم بودن شرایط محیطی مناسب برای رشد، بذر جوانه نمی زند؛ به این حالت خواب بذر یا خفتگی بذر می گویند.
خواب فیزیکی و مکانیکی (پوسته بذر)
عامل رکود و خفتگی فیزیکی بذر پوشش سفت آن است که مانع از جذب آب توسط و در نتیجه مانع از فعال شدن رویان جهت جوانه‌زنی می‌شود. از طرفی گاهی با وجود پوشش سفت‌وسخت بذر آب جذب می‌شود اما رویان به دلیل سفتی پوسته نمی‌تواند توسعه یابد و به بیرون راه یابد. گیاهانی که آنان خفتگی فیزیکی و یا مکانیکی دارند می‌توان به فندق، گردو، پسته، بلوط، اقاقیا، اکاسیا و میوه‌های هسته‌دار مانند بادام، هلو، شلیل گوجه، زردآلو، گیلاس و آلبالو و یا گیاهانی مانند سیب زمینی، گوجه‌فرنگی، فلفل، بادمجان، لوبیا، اختر، شمعدانی، چغندر و پیچک اشاره کرد. گاهی این خواب بذر بعد از کاشت به دلیل گرما و آبی که در زیر خاک وجود دارد خودبه‌خود و به تدریج از بین می‌رود و بذر جوانه خواهد زد و نیازی به انجام کاری خاص برای از بین بردن آنان نیست. مثل گوجه‌فرنگی فلفل و بادمجان که در صورت وجود دما و وجود رطوبت مناسب خاک به‌تدریج شروع به جوانه‌زنی می‌کنند، اما گاهی نیز این عوامل طبیعی آن‌قدر که باید و شاید موثر نیستند و می‌بایست تیمارهای خاصی انجام داد تا بذر بتواند سریع‌تر و بهتر جوانه بزند. در چنین مواردی و برای از بین بردن از روش‌هایی همانند خراش دهی مکانیکی سطح بذر که با وسایلی مانند کاغذ سمباده و یا سوهان استفاده می‌کنند. در این روش اگر تعداد زیاد باشد آنها را هر ماه با سنگریزه به درون دستگاهی گردان مانند مخلوط‌کن‌های سیمان می‌ریزند تا در اثر ساییده شدن با سنگریزه‌ها پوشش بذرها نازک شود. روش دیگر خراش دهی استفاده از برخی اسیدها است. مثلاً بذرها در اسیدی مانند اسید سولفوریک (۹۰-۲۰ درصد) به نسبت یک قسمت دو قسمت اسید قرار می‌گیرند و خیس می‌خورند و در طی این مدت چند بار هم زده می‌شوند. در هر مرتبه نیز نباید بیش از ۱۰ کیلو بذر استفاده شود.
خواب مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی مربوط به رویان (رکود بذر)
همانطور که اشاره کردیم رویان یکی از اجزا داخلی بذر است. گاهی رویان به شکل نابالغ و توسعه نیافته باقی می‌ماند و باید تیمارهایی انجام داد تا رویان تحریک شود و برسد و آماده جوانه زنی شود. گاهی رویان کوچک است و به خوبی رشد نکرده است و توانایی جوانه زنی ندارد. در این حالت وجود یک دوره گرما برای بزرگ شدن آن لازم است مانند تاج‌الملوک، زبان در قفا، شقایق، آزالیا، زبان گنجشک، به داغ، پامچال، هویج، شمشاد و کاج درختان زبان گنجشک و گونه‌های گیاهان گرمسیری مختلف و گوناگون. برای از بین بردن رکود و خفتگی بذر هایی که رویان نابالغ دارند کافی است که بسته به نوع بذر آنها را برای چند روز تا چند ماه در مکانی مناسب با دمای مناسب که گرم محسوب می‌شود انبار کرد تا رشد رویان درون بذر کامل شود و لزومی به انجام کار دیگری نیست. میزان گرما و مدت‌زمانی که برای بذر این گیاهان لازم است تا رویان آنها رشد کند و بزرگ شود متفاوت و متغیر است. مثلاً بذرهای گونه‌های مختلف نخل به‌طور عادی نیاز دارند تا چند سال انبار شوند تا رویان کوچک آنان به‌تدریج بزرگ شود اما می‌توان به انبار کردن آنان به مدت سه ماه در دمای ۴۰-۳۸ درجه چنین شرایطی را برای رویان کوچک آنان فراهم کرد تا در مدت زمان کوتاه‌تری رشد کنند. برای سایر گیاهان به‌غیراز نمونه‌هایی که گرمسیری محسوب می‌شوند معمولاً انبار کردن برای چند ماه در مکانی خشک با دمای ۳۰-۱۵ درجه و تاریک مناسب است.
جوانه زنی بذر و عوامل موثر بر آن
عوامل موثر بر جوانه زنی بذر
پس از کاشت بذر و رفع موانع رشدی مرتبط با خود بذر، نظیر رکود و خفتگی، نوبت به کنترل شرایط محیطی عوامل موثر بر جوانه زنی می رسد. مهم ترین این شرایط محیطی شامل رطوبت، دما، نور و اکسیژن می باشد. پس از رفع خفتگی خود بذر اگر به شرایط محیطی پس از کاشت علی الخصوص دما و نور دقت نشود بذر مجدد دچار خفگی می شود که به آن خفتگی فیزیولوژیکی می گویند. مهم ترین عوامل محیطی موثر بر جوانه زنی عبارتند از:
اکسیژن
همانطور که می دانیم تمامی گیاهان به غیر از گیاهان آبزی برای بقا مانند سایر موجودات زنده نیاز به اکسیژن دارند. عواملی نظیر استفاده از خاک با بافت سنگین، سفت و فشرده تنفس را سخت تر کرده در نتیجه اکسیژن دریافتی عوامل موثر بر جوانه زنی کاهش خواهد یافت. این امر باعث بروز احتمال عدم جوانه زنی بذر می گردد. در این مورد انتخاب خاک مناسب که امکان تنفس گیاه را ایجاد کند واجب است.
رطوبت
آب و رطوبت است که سیستم های درونی بذر را فعال می کند، به این صورت که آب را جذب کرده و حجم آن زیاد می شود، در نتیجه پوسته ی آن ترک می خورد و ریشه چه امکان بیرون آمدن پیدا خواهد کرد. به همین دلیل است که پیش از کاشت می خیسانند. مدت زمان مناسب برای این کار حدود 8 ساعت است اما اگر بیش از این مدت زمانی بخواهیم را خیس کنیم، باید مرتب آب را عوض کنیم که اکسیژن برسد و دچار خفگی نشوند. حداکثر زمان خیساندن نیز 24 ساعت می باشد.
نور
نور برخلاف تصور عموم برای جوانه زنی برخی گیاهان ضروری و برای برخی بازدارنده می باشد. از جمله بذور گیاهانی که برای جوانه زنی به نور نیاز مبرم دارند می توان به کاهو، کرفس، پامچال و بنفشه آفریقایی اشاره نمود. به همین دلیل این را در عمق خاک قرار نمی دهند. در طرف دیگر گیاهانی را داریم که با رسیدن نور به بذرشان رشد آن ها متوقف می گردد. از جمله این گیاهان پیاز، سیر، فولکس، زبان در قفا و گل نیز می باشد. روی این گیاهان را پس از کاشت باید به خوبی پوشاند.
دما
دمای محیط کشت مهم ترین عامل در تعیین زمان کاشت است. دما عامل تاثیرگذار بر میزان و سرعت جوانه زنی می باشد. حفظ تعادل در دما از جمله حساس ترین عملیات حفظ شرایط محیطی می باشد. کاشت بذر در دمای سرد منجر به جوانه زنی نامرتب گشته و از سوی دیگر گرمای بیش از اندازه محیط منجر به خشکی و آسیب دیدن گیاهان جوان یا جلوگیری از جوانه زنی بذر گردد (خفتگی بذر به دلیل دمای بالای محیط). به خصوص بذر پس از آبگیری به دمای محیط بسیار حساس می گردد. در تنظیم دمای محیطی باید نوع و نیاز دمایی خاص بذر آن گونه ی گیاهی در نظر گرفته شود. زیرا برخی به دمای بیشتر و برخی به دمای کمتری نیاز دارند. برای مثال بذر گیاهان متعلق به مناطق معتدله معمولاً به دمای خنک نیاز دارند. بعضی از گیاهان به گونه‌ای در برابر گرمای محیط حساس هستند که اگر دما بیش از ۲۵ درجه شود بذر آن ها به طور کلی جوانه نمی‌زند. از جمله این گیاهان می‌توان به کرفس، کاهو، پیاز حسن‌یوسف، سیکلامت، فریزیا، پامچال و زبان اشاره نمود. در طرف دیگر برخی گیاهان برای جوانه زنی بذر شان به دمایی بالاتر نیاز دارند مانند گیاهان بومی مناطق گرمسیری و یا نیمه گرمسیری.برای اطلاعات بیشتر در مورد خرید کود مناسب برای انواع روی لینک کلیک کنید
